วัสดุเพาะ หมายถึง วัสดุต่างๆ ที่ใช้สำหรับการเพาะเมล็ดหรือต้นกล้าพืช เพื่อให้เมล็ดงอกและต้นกล้าเจริญเติบโตได้ดี วัสดุเพาะที่ดีควรมีคุณสมบัติ ดังนี้

- เก็บความชื้นได้ดี: เพื่อให้เมล็ดมีความชื้นเพียงพอต่อการงอกและต้นกล้าไม่ขาดน้ำ

- ระบายน้ำได้ดี: เพื่อป้องกันไม่ให้น้ำขังจนรากเน่า

- มีการถ่ายเทอากาศดี: เพื่อให้รากได้รับออกซิเจนเพียงพอต่อการหายใจ

- มีธาตุอาหารที่จำเป็น: เพื่อให้ต้นกล้ามีอาหารเพียงพอต่อการเจริญเติบโตในช่วงแรก

- ปราศจากโรคและแมลง: เพื่อป้องกันไม่ให้ต้นกล้าเป็นโรคหรือถูกแมลงทำลาย

- มีโครงสร้างที่เหมาะสม: เพื่อให้รากสามารถชอนไชและยึดเกาะได้ดี

ตัวอย่างวัสดุเพาะที่นิยมใช้:

1. พีทมอส (Peat moss): เป็นวัสดุที่ได้จากการทับถมของซากพืช มีคุณสมบัติอุ้มน้ำและระบายอากาศได้ดี มีความเป็นกรดอ่อนๆ ปราศจากเชื้อโรคและวัชพืช นิยมใช้เพาะเมล็ดผักและไม้ดอก

2. ขุยมะพร้าว: เป็นวัสดุที่ได้จากการปั่นเปลือกมะพร้าว มีคุณสมบัติอุ้มน้ำได้ดี ราคาถูก แต่มีธาตุอาหารน้อย มักนำมาผสมกับวัสดุอื่น การเตรียมขุยมะพร้าว: นำเปลือกมะพร้าวมาทุบหรือปั่นให้เป็นขุยละเอียด แช่น้ำทิ้งไว้ 1-2 คืน เพื่อล้างสารแทนนินออก (สารนี้อาจเป็นอันตรายต่อพืชบางชนิด) ล้างด้วยน้ำสะอาดหลายครั้งจนน้ำใส นำไปผึ่งแดดให้แห้งหมาดๆ ก่อนนำไปใช้

3. แกลบดิบ/แกลบเผา: ช่วยให้วัสดุเพาะโปร่ง ระบายน้ำและอากาศได้ดี แต่มีธาตุอาหารน้อย

4. ทรายหยาบ: ช่วยเพิ่มการระบายน้ำในวัสดุเพาะ

5. ดินร่วน: สามารถใช้เป็นวัสดุเพาะได้ แต่ควรผสมกับวัสดุอื่นเพื่อให้มีคุณสมบัติที่ดีขึ้น

6. ปุ๋ยหมัก/ปุ๋ยคอก: เป็นแหล่งธาตุอาหารที่ดีสำหรับต้นกล้า แต่ควรใช้ในปริมาณที่เหมาะสมและผ่านการหมักที่สมบูรณ์แล้วึ

7. กาบมะพร้าวสับ: กาบมะพร้าวที่นำมาสับเป็นชิ้นเล็กๆ สามารถใช้ผสมกับวัสดุอื่นเพื่อเพิ่มความโปร่งและระบายอากาศ

8. ใบไม้ผุ/เศษพืชผุ: นำใบไม้แห้งหรือเศษพืชต่างๆ มาหมักให้ย่อยสลายกลายเป็นปุ๋ยหมัก ซึ่งจะมีลักษณะร่วนซุยและมีธาตุอาหาร

วัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรมาทำวัสดุเพาะได้ เช่น:

- การหมักแกลบ: นำแกลบมาหมักกับน้ำและจุลินทรีย์ที่มีประโยชน์ จะช่วยให้แกลบนุ่มและมีธาตุอาหารมากขึ้น

- การทำปุ๋ยหมักจากเศษพืช: นำเศษใบไม้ กิ่งไม้ ผักผลไม้ มาหมักให้กลายเป็นปุ๋ยหมัก ซึ่งสามารถนำมาผสมกับวัสดุอื่นเพื่อเพิ่มธาตุอาหาร

- การใช้ขี้เถ้าแกลบ: ขี้เถ้าแกลบมีโพแทสเซียมและช่วยปรับปรุงโครงสร้างของดิน

การเลือกใช้วัสดุเพาะ:

การเลือกใช้วัสดุเพาะขึ้นอยู่กับชนิดของพืชที่ต้องการเพาะ ขนาดของภาชนะเพาะ และความสะดวกในการจัดหา โดยทั่วไปมักจะมีการผสมวัสดุเพาะหลายชนิดเข้าด้วยกันเพื่อให้ได้คุณสมบัติที่เหมาะสมกับการเจริญเติบโตของต้นกล้า

การทำวัสดุเพาะสามารถทำได้หลายวิธี ขึ้นอยู่กับชนิดของวัสดุเพาะที่คุณต้องการใช้และวัตถุประสงค์ในการเพาะปลูก นี่คือขั้นตอนและแนวทางทั่วไปสำหรับการทำวัสดุเพาะแบบผสม ซึ่งเป็นวิธีที่นิยมใช้เพื่อให้ได้คุณสมบัติที่เหมาะสม:

1. เตรียมส่วนผสม:

- เลือกวัสดุหลัก: ตัดสินใจว่าจะใช้วัสดุหลักอะไร เช่น พีทมอส ขุยมะพร้าว ดินร่วน หรือส่วนผสมของวัสดุเหล่านี้

- เลือกวัสดุปรุงปรุง: เลือกวัสดุที่จะช่วยปรับปรุงคุณสมบัติของวัสดุหลัก เช่น เพอร์ไลท์ เวอร์มิคูไลท์ ทรายหยาบ แกลบดิบ แกลบเผา ปุ๋ยหมัก หรือปุ๋ยคอก

- กำหนดอัตราส่วน: กำหนดอัตราส่วนของวัสดุแต่ละชนิดที่จะนำมาผสมกัน (ดูตัวอย่างสูตรผสมด้านล่าง)

- เตรียมอุปกรณ์: กะละมัง ถัง หรือพื้นที่สะอาดสำหรับผสม, ช้อนตักหรือพลั่วขนาดเล็ก, ถุงมือ (ถ้าต้องการ)

2. ขั้นตอนการผสม:

- ทำความสะอาด: ตรวจสอบให้แน่ใจว่าอุปกรณ์และพื้นที่ผสมสะอาด เพื่อป้องกันการปนเปื้อนของเชื้อโรคและวัชพืช

- ตวงส่วนผสม: ตวงวัสดุแต่ละชนิดตามอัตราส่วนที่กำหนด

- ผสมให้เข้ากัน: นำวัสดุที่ตวงไว้มาผสมคลุกเคล้าให้เข้ากันอย่างทั่วถึง พยายามให้ส่วนผสมมีความสม่ำเสมอ

- ปรับความชื้น (ถ้าจำเป็น): วัสดุเพาะที่ดีควรมีความชื้นพอเหมาะ เมื่อกำแล้วคลายมือออก วัสดุจะจับตัวกันเล็กน้อยแต่ไม่แฉะ หากแห้งเกินไปให้ค่อยๆ พรมน้ำสะอาดและคลุกเคล้าให้เข้ากัน หากแฉะเกินไปให้ตากลมไว้สักครู่

ตัวอย่างสูตรผสมวัสดุเพาะแบบง่าย:

สูตรที่ 1 (สำหรับเพาะเมล็ดทั่วไป):

- พีทมอส หรือ ขุยมะพร้าว: 2 ส่วน

- เพอร์ไลท์ หรือ ทรายหยาบ: 1 ส่วน

สูตรที่ 2 (สำหรับเพาะผัก):

- พีทมอส: 3 ส่วน

- เวอร์มิคูไลท์: 1 ส่วน

สูตรที่ 3 (สำหรับไม้ดอกไม้ประดับ):

- ขุยมะพร้าว: 2 ส่วน

- ดินร่วน: 1 ส่วน

- ปุ๋ยหมักละเอียด: 0.5 ส่วน

- เพอร์ไลท์: 0.5 ส่วน

ตัวอย่างสูตรวัสดุเพาะกล้าเฉพาะสำหรับพืชบางชนิด:

1. ผักสวนครัวทั่วไป (เช่น คะน้า กวางตุ้ง ผักบุ้ง):

- พีทมอส หรือ ขุยมะพร้าว: 3 ส่วน

- เพอร์ไลท์: 1 ส่วน

- ปุ๋ยหมักละเอียด: 0.5 ส่วน

2. มะเขือเทศ พริก:

- พีทมอส: 2 ส่วน

- ขุยมะพร้าว: 1 ส่วน

- เพอร์ไลท์: 1 ส่วน

- ปุ๋ยหมักละเอียด: 0.5 ส่วน

3. แตงกวา ฟักทอง:

- ขุยมะพร้าว: 2 ส่วน

- ดินร่วน: 1 ส่วน

- ทรายหยาบ: 1 ส่วน

- ปุ๋ยหมักละเอียด: 0.5 ส่วน

4. ไม้ดอก (เช่น ดาวเรือง บานชื่น):

- พีทมอส: 3 ส่วน

- เวอร์มิคูไลท์: 1 ส่วน

5. ไม้ผล (เช่น มะม่วง น้อยหน่า):

- ดินร่วน: 2 ส่วน

- ขุยมะพร้าว: 1 ส่วน

- ปุ๋ยหมัก: 1 ส่วน

- แกลบเผา: 0.5 ส่วน (ช่วยให้ดินโปร่ง)

ข้อควรจำในการทำวัสดุเพาะ:

- คุณภาพของวัสดุ: เลือกใช้วัสดุที่มีคุณภาพดี ปราศจากโรคและแมลง

- ความสะอาด: ให้ความสำคัญกับความสะอาดของอุปกรณ์และพื้นที่ทำงาน

- การระบายน้ำและอากาศ: วัสดุเพาะที่ดีต้องระบายน้ำและอากาศได้ดี เพื่อป้องกันปัญหารากเน่า

- ธาตุอาหาร: หากวัสดุหลักมีธาตุอาหารน้อย ควรเติมปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกที่ผ่านการหมักแล้วในปริมาณที่เหมาะสม

- ความเป็นกรด-ด่าง (pH): พืชแต่ละชนิดมีความต้องการ pH ที่แตกต่างกัน โดยทั่วไปวัสดุเพาะที่ดีควรมี pH อยู่ระหว่าง 5.5 - 6.5

- การทดลอง: ไม่มีสูตรสำเร็จตายตัว ลองปรับอัตราส่วนของวัสดุต่างๆ เพื่อหาสูตรที่เหมาะสมกับพืชและสภาพแวดล้อมของคุณมากที่สุด

การเลือกใช้วัสดุเพาะที่มีคุณภาพและเหมาะสมจะช่วยให้เมล็ดงอกดี ต้นกล้าแข็งแรง และมีอัตราการรอดสูงเมื่อย้ายปลูกลงแปลง