การเก็บเมล็ดพันธุ์ เพราะเมล็ดพันธุ์คืออาหาร อาหารคือชีวิต การเก็บเมล็ดพันธุ์เป็นเรื่องง่าย ที่ใคร ๆ ก็ทำได้ เพื่อให้เกษตรกรมีเมล็ดพันธุ์เป็นของตัวเอง ลดการพึ่งพา ทำให้เกษตรกรลืมตาอ้าปากได้จริง

วิธีการเก็บเมล็ดพันธุ์ แบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม ดังนี้

1. เมล็ดแห้ง ส่วนใหญ่มักจะอยู่ ในฝัก เช่น ถั่ว กระเจี๊ยบ ข้าวโพด และดอกไม้ ทั่วไป ให้นำฝักมามัดรวมกันและนำไปตากแดด ประมาณ 3-4 วัน จากนั้นแกะเมล็ดออกจากฝัก ส่วนเมล็ดพันธุ์ที่ติดอยู่กับช่อดอกจำนวนมาก เช่น คะน้า ผักสลัด ผักกาด ให้นำช่อดอกตีเพื่อให้เมล็ด ร่วงออกมาจากช่อ ทำความสะอาดโดยการใช้ลม เป่าหรือใช้แรงงานคนในการคัดเมล็ดเพื่อแยก สิ่งเจือปนออกจากเมล็ดพันธุ์ จากนั้นนำมาใส่ ตะกร้าพึ่งลม และคอยเกลี่ยเมล็ดเพื่อให้แห้ง หากเมล็ดไม่แห้ง เมื่อเก็บรักษาจะทำให้เกิดความชื้นและความร้อนขึ้น ทำให้เมล็ดเสื่อมสภาพ อย่างรวดเร็วเกิดเชื้อราเข้าทำลาย ได้แก่ บวบ ถั่วฝักยาว ผักกาด ผักคะน้า ผักชี ผักบุ้ง กะเพรา และข้าว เป็นต้น

ตัวอย่าง

บวบ: ปล่อยให้ผลแห้งคาต้น แล้วจึงเอามีดปาดแกะเอาเมล็ดออกมา และตากเมล็ดในที่ร่ม 4-5 วัน จึงเก็บได้

ข้าว: คัดเลือกเมล็ดพันธุ์จากรวงที่สมบูรณ์เท่ากัน เพื่อรักษาคุณภาพพันธุ์ข้าวที่ดีไว้

2. เมล็ดเปียก เมล็ดพันธุ์แบบเปียก คือ กลุ่มที่เมล็ดมี เมือก แช่อยู่ในน้ำหรือในผลเปียก เช่น พืชตระกูล แตง พริก มะเขือ ซึ่งมีวิธีในการเก็บเมล็ดดังนี้

1. เก็บเกี่ยวผลแก่ที่มี ลักษณะทาง กายภาพดี รูปทรงสวย นำมาบ่มไว้ประมาณ 3-7 วัน จนผลเปลี่ยนสี

2. บีบหรือคว่านเอาเมล็ดออกจากผล จากนั้นแยกเนื้อและเมล็ดออกจากกัน สังเกตเมล็ด จะมีรกหุ้มและเมือกลื่นๆ หุ้มเมล็ดไว้

3. นำเมล็ดมาแช่น้ำทิ้งไว้ ประมาน 1-2 คืน แล้วลองจับเมล็ดดูจะรู้สึกว่าเมือกหลุดออก จากเมล็ดแล้ว นำมาล้างผ่านน้ำ และขยี้เพื่อล้าง เมือกออกจากเมล็ดให้หมด

4. นำเมล็ดใส่ไว้ในตะกร้า ผึ่งไว้ในที่ร่ม และคอย เกลี่ยเพื่อให้เมล็ดแห้งทั่วถึงกันประมาณ 1-2 วัน การผึ่งเมล็ดไม่ควรนำไปไว้กลางแจ้งที่มีแสงแดดจัด เพราะความร้อนจะทำให้เมล็ดพันธุ์เสียหาย ความงอกของเมล็ดลดลง

ตัวอย่าง

พริก: กรีดเม็ดพริกสด แกะเมล็ดออก แล้วนำเมล็ดไปแช่น้ำประมาณ 1 สัปดาห์ เมล็ดที่ดีจะจมน้ำ รินน้ำออก 3-4 รอบ จนหายเหม็น นำเมล็ดไปตาก 3-4 วัน แล้วจึงเก็บ

3. เมล็ดที่มีเมือก ได้แก่ มะละกอ มะเขือเทศ และเสาวรส เป็นต้น ซึ่งมีเมือกหุ้มเมล็ด ให้นำเมล็ดไปแช่น้ำนาน 3-4 สัปดาห์ เมล็ดที่ดีจะจมน้ำ ล้างหลาย ๆ รอบให้สะอาด แล้วนำไปตากให้แห้งจึงเก็บได้

การตากเมล็ดพันธุ์นั้นให้ตากในที่ร่ม และเก็บเมล็ดพันธุ์ในที่แห้ง โดยเมล็ดพันธุ์จะมีอายุ 1 ปี หากแช่ตู้เย็นก็สามารถเก็บได้นานถึง 10 ปี อย่างไรก็ตามอัตราการงอกของเมล็ดพันธุ์ที่เก็บไว้นานจะน้อยลง

ปัจจัยที่มีผลต่อคุณภาพของ การเก็บเมล็ดพันธุ์

เนื่องจากเมล็ดพันธุ์มีชีวิต การเก็บรักษา ในระยะเวลานาน ย่อมเกิดความเสื่อมสภาพลง ซึ่งปัจจัยที่มีผลต่อคุณภาพของเมล็ดพันธุ์มีดังนี้

1. ชนิดของพืช ลักษณะ รูปร่าง โครงสร้าง องค์ประกอบทางเคมี ทำให้เมล็ดแต่ละ ชนิดมีอายุตามธรรมชาติในการเก็บรักษา แตกต่างกัน

2. ความชื้น เมล็ดที่มีความชื้นสูง จะมีการ เผาผลาญอาหารสูง เกิดกระบวนการทำงานต่างๆ ภายในเมล็ด มีอัตราการหายใจสูง ดึงอาหาร ภายในเมล็ดมาใช่ และยังชักนำให้โรคและแมลง เข้าทำลายได้มากขึ้น จึงทำให้เมล็ดที่มีความชื้น เสื่อมสภาพได้เร็วกว่าเมล็ดแห้ง

3. แสง มักจะมาพร้อมกับความร้อน โดยสังเกตได้จากเมล็ดพันธุ์ที่บริษัทผลิตจะใส่ใน ซองสีเงินที่ปัดสนิท ทำให้เมล็ดคงคุณภาพได้นาน ขึ้น หากไม่มีซองฟอยล์สีเงินอาจใช่ขวดสีชาในการ เก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ เพื่อป้องกันแสง และความ ร้อนก็ได้

หากเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้เป็นอย่างดีแล้ว สามารถเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ได้นาน 1-2 ปี ดังนั้น จึงอยากให้ผู้ปลูกหันมาใช้เมล็ดพันธุ์ OP รักษา พันธุกรรมและสายพันธุ์พื้นบ้านกันมากขึ้น เพื่อ ไม่ให้สายพันธุ์พืชดีๆ สูญหายไป ซึ่งพันธุ์กรรมพืช พื้นบ้านถือเป็นแหล่งพันธุกรรมที่จะนำมาปรับปรุง สายพันธุ์ในอนาคต การผลิตเมล็ดและการเก็บ รักษาเมล็ดพันธุ์เพื่อใช้ทำให้สามารถพึ่งพาตนเอง ได้ไม่ต้องซื้อเมล็ดพันธุ์ที่มีราคาแพงทุกรอบ การปลูก