ฮิวมัส (Humus) เป็นสารอินทรีย์ในดินที่เกิดจากการย่อยสลายของซากพืชและสัตว์โดยกระบวนการทางชีวภาพและเคมี   สารอินทรีย์ที่เกิดจากการย่อยสลายของซากพืช ซากสัตว์ และจุลินทรีย์ต่างๆ ที่ทับถมกันอยู่ในดิน มีลักษณะเป็นเนื้อละเอียด สีน้ำตาลเข้มถึงดำ คล้ายกับผงดินร่วน ทำให้ดินมีคุณภาพดีขึ้น ช่วยในการปลูกพืชได้ดี  

 ลักษณะของฮิวมัส  

1. สีเข้ม – มักมีสีน้ำตาลถึงดำ เนื่องจากมีคาร์บอนสูง  

2. เนื้อดินร่วนซุย – ช่วยปรับโครงสร้างดินให้โปร่งและระบายน้ำดี  

3. ความคงทน – ย่อยสลายช้า จึงคงอยู่ในดินได้นาน  

4. ดูดซับน้ำได้ดี – ช่วยรักษาความชื้นในดิน  

ฮิวมัสมีความสำคัญต่อดินและพืชอย่างมาก ดังนี้:

- ช่วยให้ดินอุ้มน้ำได้ดีขึ้น: ฮิวมัสมีคุณสมบัติในการดูดซับและเก็บกักน้ำ ทำให้ดินมีความชุ่มชื้นยาวนานขึ้น ลดปัญหาดินแห้งแล้ง

- เป็นสารเชื่อมอนุภาคดิน: ช่วยให้เม็ดดินจับตัวกันเป็นโครงสร้างที่ร่วนซุย ทำให้ดินมีการระบายน้ำและอากาศที่ดี ไม่แน่นทึบ รากพืชสามารถชอนไชได้ง่าย

- เป็นแหล่งอาหารและพลังงานของจุลินทรีย์ในดิน: จุลินทรีย์เหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการย่อยสลายอินทรียวัตถุและปลดปล่อยธาตุอาหารที่เป็นประโยชน์ต่อพืช

- ปลดปล่อยธาตุอาหารอย่างช้าๆ: ฮิวมัสค่อยๆ ปลดปล่อยธาตุอาหารที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของพืชอย่างต่อเนื่อง ทำให้พืชได้รับธาตุอาหารอย่างสม่ำเสมอ

- ช่วยเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน: ดินที่มีฮิวมัสสูงมักมีความอุดมสมบูรณ์ ทำให้พืชเจริญเติบโตได้ดีและให้ผลผลิตสูง

- ช่วยลดความเป็นกรดในดิน: ฮิวมัสสามารถช่วยปรับสมดุล pH ของดินได้เล็กน้อย

- ช่วยลดการชะล้างและพังทลายของดิน: โครงสร้างดินที่ดีที่เกิดจากฮิวมัสช่วยให้ดินมีความคงทนต่อการชะล้าง

ฮิวมัสเกิดขึ้นได้อย่างไร 

ฮิวมัสเกิดจากกระบวนการ ฮิวมิฟิเคชัน (Humification) ซึ่งเป็นการย่อยสลายอินทรียวัตถุต่างๆ เช่น ใบไม้ กิ่งไม้ ซากพืช ซากสัตว์ โดยจุลินทรีย์ในดิน เมื่ออินทรียวัตถุเหล่านี้ถูกย่อยสลาย จะค่อยๆ เปลี่ยนสภาพเป็นสารประกอบที่ซับซ้อนและมีเสถียรภาพมากขึ้น ซึ่งก็คือฮิวมัส 

กระบวนการเกิดฮิวมัส  

1. การย่อยสลายโดยจุลินทรีย์  

   - แบคทีเรียและเชื้อราในดินย่อยสลายซากพืชและสัตว์เป็นสารอินทรีย์พื้นฐาน  

2. การรวมตัวเป็นสารประกอบซับซ้อน  

   - กรดฮิวมิก (Humic acid) และกรดฟุลวิก (Fulvic acid) เกิดขึ้นจากการรวมตัวของสารอินทรีย์  

3. การเปลี่ยนเป็นฮิวมัส  

   - สารเหล่านี้รวมตัวกันจนกลายเป็นฮิวมัสที่มีความเสถียร  

 ปัจจัยที่ส่งผลต่อการเกิดฮิวมัส  

- อุณหภูมิและความชื้น – ช่วยเร่งการย่อยสลาย  

- ชนิดของอินทรียวัตถุ – ซากพืชบางชนิดย่อยสลายเร็ว (เช่น ใบไม้) บางชนิดช้า (เช่น ไม้)  

- จุลินทรีย์ในดิน – หากมีมากจะย่อยสลายได้ดี  

ฮิวมัสจึงเป็นองค์ประกอบสำคัญของดินที่อุดมสมบูรณ์ ช่วยเพิ่มผลผลิตทางการเกษตรและรักษาสิ่งแวดล้อมได้อย่างยั่งยืน